Więcej o traumie

W tym dziale dowiesz się więcej na temat rodzajów i objawów traumy, przyczyn traumy i jej skutków dla Ciebie i Twoich bliskich. Dzięki znalezionym tu informacjom sprawdzisz wstępnie czy Ty lub ktoś z Twoich bliskich nie potrzebuje naszej pomocy.

Pojęcie traumy

Traumę definiuje się często, jako doświadczenie, które konfrontuje człowieka ze strachem czy bezradnością. Kluczowym elementem są emocje, odczuwanie sytuacji przez jednostkę – to właśnie one decydują o tym, czy dane wydarzenie będzie traumatyczne, czy też nie. Nagłe zdarzenie traumatyczne wywiera ogromny wpływ na poglądy ludzi o samych sobie i otaczającym ich świecie. Wywołuje dezorientację i strach, które spowodowane są nie tylko sytuacją, ale także tym, jak osoby się zachowują. Ofiarom często wydaje się, że oszalały. Borykają się z poczuciem braku kontroli nad tym, co się dzieje. Ogromną ulgę przynosi im uświadomienie, że ich zachowanie było normalne i zrozumiałe w obliczu przeżytej traumy. Ważna jest dla nich informacja, że da się rozwiązać sytuację, w jakiej się znaleźli i pomóc im odzyskać pełne zdrowie. Terapia, łącząca rozmowę i zmiany zachowania, pomaga osobom uczestniczącym w traumatycznym wydarzeniu odzyskać poczucie kontroli nad ich życiem. Należy jednak pamiętać, że proces ten jest indywidualny dla każdego człowieka. Trauma z języka greckiego oznacza "ranę". W języku polskim jej synonimem jest słowo "uraz". Uraz psychiczny jest procesem zapoczątkowanym przez wydarzenie traumatyzujące, z którego nie można uciec i ofiara nie może się obronić. Mówimy o nim wtedy, kiedy stres w trakcie zdarzenia jest długotrwały, powtarzający, za silny z dużą dozą agresji i brutalności. Według DSM-IV  o traumie mówimy wtedy, kiedy będą spełnione dwa warunki:

  • musi zaistnieć doświadczenie bycia uczestnikiem lub świadkiem sytuacji styczności ze śmiercią lub poważnym zranieniem,
  • muszą nastąpić następujące reakcje: strach, przerażenie, bezradność.

Sytuacja traumy jest sytuacją bardzo specyficzną, tak jak i przeżycia człowieka w trakcie jej trwania. Co się dzieje w trakcie traumy?

  1. psychiczne odłączanie się od siebie i swojego ciała,
  2. kompletne poczucie nierealności,
  3. odrętwienie emocjonalne,
  4. wyostrzenie zmysłów,
  5. zmienione postrzeganie,
  6. poczucie zwolnionego upływu czasu,
  7. automatyczne ruchy,
  8. powrót zapomnianych wspomnień.

Są to stany adaptacyjne w celu poradzenia sobie z trudna sytuacją. Mają człowiekowi pomóc w uporaniu się z lękiem, w odwróceniu uwagi od tego co najgorsze, aby mógł skupić siły na chwili obecnej w celu przetrwania.

Zdarzenie wywołujące traumę jest niespodziewane. Sposób poradzenia sobie z takimi wydarzeniami jest tym lepszy, im dłuższym czasem dysponuje osoba, by przygotować się do nich. Natomiast z traumą jest inaczej. Pojawiając się w sposób niezaplanowany, zmusza człowieka do dostosowania jego emocji, reakcji i zachowań bez przygotowania. To powoduje, że nie ma on czasu na zastanowienie i opracowanie planu działania, ale musi zdać się na swój instynkt samozachowawczy. W wielu przypadkach ofiary traumy podczas późniejszych przemyśleń mogą dojść do wniosku, że działały w sposób inny niż w normalnych warunkach lub wręcz stwierdzić, że ich zachowanie nie miało sensu. Skutkuje to odczuwaniem niepewności i utraty poczucia bezpieczeństwa. Traumatyczne wydarzenie może także uświadomić jego uczestnikom możliwość śmierci własnej lub innych osób.

Sytuacje wywołujące traumę i rodzaje traum

Sytuacje wywołujące traumę mogą być wywołane przez czynniki niezależne od człowieka (klęski żywiołowe) lub tez od człowieka zależne. Trudne doświadczenia spowodowane z winy człowieka są o wiele bardziej przeżywane jako wydarzenia traumatyczne. Przykładami tego typu katastrof mogą być wszelkiego rodzaju wypadki komunikacyjne, ale także pożary i eksplozje gazu, wyładowania z sieci elektrycznych i wszystkie wypadki porażenia prądem, katastrofy budowlane i katastrofy ekologiczne. Wśród klęsk żywiołowych, których doświadczenie może odcisnąć traumatyzujące piętno, można wymienić trzęsienia ziemi, powodzie i nawałnice, huragany oraz pożary lasów i erupcje wulkanów a także lawiny.

Wśród źródeł traumy powstałych z winy człowieka, na wyróżnienie zasługują akty przemocy domowej (maltretowanie fizyczne i psychiczne), napady z użyciem noża, uprowadzenia, rozboje, akty terroru, strzelaniny, zamachy bombowe, gwałty, wykorzystywanie seksualne, akty bestialstwa człowieka względem człowieka (niehumanitarne więzienie, torturowanie ludzi) albo wojny, które nie zamykają tej i tak już długiej listy.

Wiele innych wydarzeń może odcisnąć trwały ślad, nawet jeżeli nie wiąże się z nimi żaden akt terroru ani przemoc. Zdarzenia takie jak utrata pracy, poronienie, rozwód lub nagła śmierć kogoś bliskie także mogą zostać odebrane jako traumatyczne.

Traumy możemy podzielić na typ I traumy, dotyczący wydarzeń jednorazowych, typ II traumy, czyli wielokrotnego powtarzania się doświadczenia traumatycznego, przy czym można wyodrębnić poszczególne wydarzenia powodujące uraz oraz typ III traumy, który dotyczy urazów wielokrotnie doświadczanych od dzieciństwa, trwające przez dłuższy okres czasu. Poza tym wyróżniamy klęski żywiołowe, masową przemoc interpersonalną, katastrofy komunikacyjne, pożary, wypadki samochodowe, gwałty i napaści na tle seksualnym, napaści fizyczne, pobicie przez partnera, tortury, wojnę, przemoc wobec dzieci, a ponadto ekspozycję na traumę personelu ratowniczego. Jeżeli sięgniemy do innych źródeł, to do wydarzeń traumatycznych należy zaliczyć niesprzyjające warunki podczas porodu, śmierć lub utratę bliskich osób, choroby (w tym gorączkę), zatrucia, czy też wypadki i inne urazy fizyczne. Ponadto wszystkie rodzaje przemocy, bądź też bycie jej świadkiem, procedury medyczne a także dentystyczne, wszelkie operacje, poddawanie się narkozie a nawet jakiemukolwiek unieruchomieniu za pomocą gipsu czy szyn. Należy raz jeszcze podkreślić, że wystarczy być świadkiem, czyli nie istnieje konieczność, aby uczestniczyć w owym zdarzeniu, aby wystąpiła trauma! I jeszcze jedno, wydarzenie traumatyczne może się wydawać nam prozaiczne, jak na przykład upadek z drabiny podczas zbierania jabłek, jednak ważne stają się wtedy emocje, czy doświadczyliśmy strachu i bezradności, czy też byliśmy przerażeni. Jeżeli tak, mamy pełne prawo do mówienia o traumie.

Dlaczego trauma traumie nie równa?

A to dlatego, że każdy z nas jest inny i tym samym wyjątkowy ! Jednym z czynników jest charakter doświadczanego wydarzenia, a więc czy jest ono jednorazowe czy też powtarza się, liczy się również czas jego trwania, a także zależy od tego jakie jest to wydarzenie. Wiele zależy także od sytuacji życiowej, w jakiej aktualnie się znajdujemy. Od tego, czy w trakcie wystąpienia wydarzenia traumatycznego byliśmy przemęczeni, żyliśmy w ciągłym stresie, byliśmy niedożywieni czy otrzymujemy wsparcie od bliskich nam osób. Dużo zależy od naszej fizyczności, czyli od wieku (na wystąpienie traumy bardziej narażone są osoby młode i starsze), płci (wyższe ryzyko występuje wśród kobiet) czy też mniejszej bądź większej odporności fizycznej. Ważne są nasze zdolności, sposób w jaki nauczyliśmy się sobie radzić w trudnych sytuacjach oraz od tego jak skuteczne były owe próby. Nie możemy zapomnieć o naszych zasobach wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Oczywiście wewnętrzne odnoszą się do zdobytego przez nas doświadczenia, nastawienia do świata czy instynktownych reakcji, zewnętrznymi zasobami z kolei może być po prostu wszystko, co sprawia, że czujemy się bezpieczni, czyli kocyk, miś , ważna dla nas osoba czy po prostu dom. Do innych czynników zalicza się również rasę, bowiem okazuje się, że najbardziej narażeni na traumę są Afroamerykanie i Latynosi, a także niski status socjoekonomiczny. Ważne jest wcześniejsze występowanie zaburzeń psychicznych, historia psychopatologii w rodzinie a nawet określone predyspozycje genetyczne.

Zespół stresu pourazowego - PTSD

"Uraz pozbawia jednostkę psychicznej stabilizacji i poczucia zrozumienia tego, co było, i tego, co być powinno w przyszłości". Następuje kryzys i dopóki człowiek w swoim umyśle nie będzie w stanie przeorganizować przeżytego doświadczenia, nadać mu indywidualnego sensu, to nie będzie w stanie powrócić do równowagi.Jeżeli ten stan się utrzymuje, a wydarzenie zostaje wypchnięte ze świadomości, to prawdopodobnie pierwotny czynnik stresu będzie powracał w postaci rozmaitych objawów, nawet wiele lat po zdarzeniu. Zespół tych objawów, utrzymujących się powyżej czterech tygodni, określamy jako zespół stresu pourazowego, inaczej PTSD.

PTSD jest zaburzeniem złożonym oraz trudnym do zdiagnozowania. Zdiagnozowana osoba musi spełniać określone warunki:

nadmierne pobudzenie (organizm w ciągłej gotowości):

  • problemy ze snem,
  • drażliwość i wybuchy gniewu,
  • zaburzenia koncentracji i pamięci,
  • nadmierna strachliwość,
  • doznania fizyczne w sytuacji przypominającej traumę,
  • wypatrywanie rzeczywistych lub wyimaginowanych zagrożeń;

wtargnięcia:

  • uporczywe i przykre wspomnienia, myśli intruzyjne,
  • flash backi (przeżywanie traumy na nowo, łącznie z emocjami i doznaniami zmysłowymi),
  • nawracające koszmary senne;

unikanie, zawężenie świadomości;

  • unikanie emocji / myśli / sytuacji / miejsc / ludzi związanych z urazem,
  • depersonalizacja (to nie ja, to ktoś inny to przeżywa),
  • odcięcie się od doznań płynących z ciała,
  • życie staje się ograniczone i wyobcowane.

Objawy pourazowe ustępują, kiedy się do nich wraca, gdyż człowiek mówiąc o nich mniej się boi. Zbadano, że jeśli ofiara zdarzenia potrafi w bogaty sposób opisać zdarzenie urazowe, to objawy ustępują szybciej. Poszukiwanie słów do opisania zdarzenia jest zawsze leczące i powoduje pewien dystans do przeżytej sytuacji urazowej. Jednocześnie człowiek zaczyna zdobywać kontrolę nad swoimi przeżyciami. Dlatego ważne jest aby ofiara nigdy nie zostawała sama ze swoimi uczuciami, zawsze należy szukać pomocy i wsparcia osób kompetentnych w tym zakresie.

Nie każdy człowiek musi mieć PTSD, około 60% osób wraca samoistnie do równowagi po zdarzeniu urazowym. Jednakże istnieją pewne czynniki ryzyka i podatności. Są nimi:

  1. sytuacja urazowa spowodowana przez drugiego człowieka (mniejsze prawdopodobieństwo, gdy miała miejsce katastrofa naturalna);
  2. długotrwała choroba;
  3. niższy poziom inteligencji;
  4. płeć (kobiety są bardziej narażone za względu na rodzaj emocjonalności);
  5. częste słyszenie o traumie;
  6. wykonywany zawód (osoby pracujące z traumą – policjant, strażak, żołnierz, psycholog itp.);
  7. im większa kontrola pewnych elementów w trakcie zdarzenia urazowego, tym mniejsze ryzyko PTSD;
  8. rodzaj osobowości (osoby nastawione zadaniowo lepiej sobie radzą, bo nie uruchamiają emocji);
  9. osoby z potrzebą szukania niebezpieczeństwa (np. które przeżyły traumę).

PTSD należy leczyć, inaczej sytuacja psychologiczna i społeczne funkcjonowanie ofiary pogarsza się. Pamięć o traumie to pamięć o emocjach, co zapisane jest w ciele migdałowatym kory mózgowej. Dlatego też człowiek po latach może przeżywać traumę tak, jak w danym momencie jej trwania. Nie ma wtedy nad tym kontroli. Często trauma wyleczona, przepracowana może być czynnikiem wyzwalającym w człowieku zmianę pozytywną. Człowiek może na nowo odnaleźć sens istnienia. Każdy w wyniku własnej osobistej pracy lub pracy terapeutycznej powinien nadać indywidualny sens przeżytemu zdarzeniu traumatycznemu.

Dzieci i PTSD

PTSD dotyka nie tylko osoby dorosłe, ale i dzieci. Prezentują one objawy podobne do dorosłych, jednak z pewnymi różnicami. W aspekcie ponownego przeżywania przeszłości, nie odczuwają tego, tylko powracają do urazu poprzez powtarzający się stale rodzaj zabawy. Przeżywane koszmary nocne mają charakter ogólnych "strachów", nie związanych bezpośrednio ze zdarzeniem traumatycznym. Wydaje im się, że nigdy nie dorosną, co pokazują zachowaniami regresywnymi. Prezentują również skalę różnych objawów fizycznych.

Od czego zależy reakcja dziecka na traumatyczne wydarzenie?:

  1. Od tego, co dziecko widziało i przeżyło w czasie wydarzenia. Jeżeli ktoś bliski zginął, czy został zniszczony jego dom np. w czasie pożaru, to tym większe prawdopodobieństwo, że dziecko będzie miało poważniejsze objawy.
  2. Od reakcji rodziców, obserwowanej i interpretowanej przez dziecko. Dzieci są szczególnie wyczulone na zachowania rodziców w czasie kryzysu, toteż rodzice powinni mówić o swoich niepokojach, ale jednocześnie dać dzieciom pewność, że są w stanie poradzić sobie z tą sytuacją.
  3. Od wieku dziecka. Trauma wpływa na przebieg dalszego rozwoju psychicznego dziecka, zaostrza problemy emocjonalne związane z dana fazą rozwojową. Ekspresja uczuć zmienia się z wiekiem- młodsze dzieci bardziej uzewnętrzniają swój lęk, a nastolatki mogą pomniejszać lub prezentować wręcz odmienne objawy nie związane z urazem.

Bardzo często wydarzenie traumatyczne może nasilić inne objawy zaburzeń emocjonalnych dzieci.:

  • nadpobudliwość psychoruchową,
  • zaburzenia jedzenia,
  • fobie,
  • zaburzenia depresyjne,
  • zaburzenia lękowe.

Oprócz tego mogą pojawić się: pogorszenie wyników w nauce, odmowa pójścia do szkoły, zwiększony dystans do członków rodziny lub na odwrót lgnięcie do nich, gorsze kontakty z rówieśnikami, złe zachowanie, którego przedtem nie było.

Na każde z tych objawów należy zwrócić baczną uwagę, ale mieć też świadomość, że są one normalnymi reakcjami obronnymi na nienormalną sytuacje życiową dziecka.

Konsekwencje przeżycia traumatycznego doświadczenia

Ponieważ przeżycie traumy jest tak częste, zostaliśmy jako gatunek naturalnie wyposażeni w mechanizmy radzenia sobie z tym „nienormalnym” wydarzeniem. Zatem wiele reakcji całkowicie naturalnych w pierwszym okresie (w ciągu minut, godzin, dni) po traumatycznej katastrofie, wymaga specjalistycznych interwencji dopiero wówczas, gdy nie mijają wraz z upływem czasu.

Może się zdarzyć, że doświadczenie traumatyczne stanowi „czynnik wyzwalający” dla innych zaburzeń psychicznych – jest tą „kroplą, która przelewa dzban” i stanowi początek na przykład depresji, uzależnień czy zaburzeń lękowych o charakterze fobii.

U osób cierpiących na przewlekłe zaburzenia o charakterze nawracającym – np. zaburzenia afektywne dwubiegunowe czy schizofrenię – konfrontacja ze stresorem o tak znacznym nasileniu może wyzwolić kolejny epizod choroby.

Ostra reakcja na stres – objawy

Objawy ostrej reakcji na stres pojawiają się niemal „natychmiast” – w ciągu około godziny od narażenia na działanie stresora psychicznego lub fizycznego o wyjątkowej sile, a ich nasilenie zmniejsza się w ciągu kolejnych 8–48 godzin (jeżeli stresor jest przemijający). Ostra reakcja na stres obejmuje zarówno objawy typowe dla lęku, takie jak pobudzenie układu wegetatywnego z odczuciami z zakresu klatki piersiowej (odczucie trudności w nabraniu powietrza do płuc, poczucie niepełnego oddechu, kłucie, ból, uczucie przyśpieszonego bicia serca) i brzucha (nudności, biegunka), omdlenie, poczucie nierealności, obawa utraty kontroli, „zwariowania”, poczucie drętwienia, objawy napięcia, jak i objawy swoiste dla ostrej reakcji na stres.

Te ostatnie opisywane są jako wycofanie się z oczekiwanej interakcji społecznej (stan, który w skrajnej postaci może być obserwowany jako znieruchomienie i brak kontaktu osoby z otoczeniem, czyli tak zwany stupor dysocjacyjny), zawężenie uwagi, dezorientację, gniew lub agresję słowną, rozpacz i brak nadziei, bezcelową i niedostosowaną aktywność, żałobę, która w danym kontekście kulturowym może być uznana za nadmierną lub wymykającą się spod kontroli. Osoby doznające wspomnianego zawężenia pola świadomości i uwagi opisują ten stan jako „poruszanie się jak we mgle”, „funkcjonowanie jak automat”, co negatywnie wpływa na procesy przetwarzania i kodowania informacji. Dlatego częstym następstwem ostrej reakcji na stres jest niepamięć całości lub fragmentów wydarzenia (mimo braku urazów mózgu).

Ostre zaburzenie stresowe – kiedy się je rozpoznaje?

Jeśli od urazu minęły ponad 2 dni, a osoba, która go doświadczyła, przejawiała opisane objawy dysocjacyjne, jest w stanie wzbudzenia (wykazuje nadmierną czujność i lęk lub rozdrażnienie), a dodatkowo dręczą ją nawracające wspomnienia, unika rozmów i wszystkiego, co się może kojarzyć się z urazem, istnieje prawdopodobieństwo, że cierpi na ostre zaburzenie stresowe – stan, którego intensywność, w naturalnych warunkach powinna się zmniejszać w ciągu kilku tygodni.

Co robić w razie wystąpienia objawów ostrych zaburzeń potraumatycznych?

Postępowanie wobec osób, które doświadczyły urazu psychicznego, a zwłaszcza wpływ na decyzję takiej osoby o zwróceniu się po profesjonalną pomoc (medyczną, psychologiczną) wyznaczają 2 czynniki: intensywność objawów (i stopień, w jakim zakłócają funkcjonowanie osoby) oraz czas ich utrzymywania się (orientacyjnie wyznaczany czasem, jaki upłynął od traumatycznego wydarzenia).

Należy podkreślić, że

  • Objawy stresu są wyrazem radzenia sobie zdrowego organizmu z przeciążeniem. Rozwinięcie się zaburzenia stresowego wskazuje na zwiększoną intensywność tych objawów, które zaczynają utrudniać funkcjonowanie. Jednak ich wystąpienie po konfrontacji z zagrożeniem życia – jest przejawem normalnej reakcji na nienormalne wydarzenie. Osoby, u których wcześniej nie stwierdzono żadnych dolegliwości, a po urazie doświadczają takich objawów (na przykład nawracających wspomnień, lęku, stanu wzbudzenia), często dodatkowo obawiają się o swój stan psychiczny, mówiąc o „utracie kontroli”, „rozpadaniu się” itp. Informacja o tym, jakie objawy są naturalną reakcją organizmu na traumę i nie oznaczają „zwariowania”, „utraty kontroli”, „niepoczytalności”, może w znacznym stopniu zmniejszyć dyskomfort. Dlatego warto pamiętać, że u większości osób po urazie wystąpią niektóre lub wszystkie z reakcji opisanych w ramce „Naturalne reakcje na nienaturalne wydarzenie”.

Naturalne reakcje na nienaturalne wydarzenie

Lęk i niepokój. Występują stale lub pojawiają się nagle. Czynniki wyzwalające – czyli bodźce, które mogą wywoływać lęk – to często miejsca, pory dnia, niektóre zapachy czy dźwięki lub inne sytuacje przypominające o traumie.
Stan nadmiernego wzbudzenia. Charakteryzuje się podenerwowaniem lub roztrzęsieniem, problemami z koncentracją uwagi i ze snem. Osoby, które przeszły traumę, często postrzegają świat jako niebezpieczne miejsce, więc ich organizmy są wciąż czujne, gotowe „odpowiedzieć na atak”. Inną reakcją na niebezpieczeństwo jest zamrożenie (jak np. zając oślepiony światłami samochodu), co również zdarza się w sytuacjach traumatycznych.

Ponowne przeżywanie traumy. Pojawianie się niechcianych myśli na temat wypadku i niemożność pozbycia się ich. Doznawanie jakby przebłysków, bardzo realistycznych wizji, jakby trauma znowu miała miejsce. Również częste są koszmary zakłócające sen.

Unikanie. Dotyczy ono miejsc, ludzi sytuacji; odpychanie bolesnych myśli i uczuć. Może to doprowadzić do poczucia odrętwienia, które sprawia, że trudno jest odczuwać zarówno nieprzyjemne, jak i przyjemne uczucia. Czasami bolesne uczucia i myśli mogą być tak intensywne, że umysł się „blokuje” i można nie pamiętać części wydarzenia.

Gniew i poirytowanie. Odczucia te mogą być trudne zwłaszcza wtedy, gdy dotyczą osób bliskich.

Poczucie winy i wstydu, żal i depresja. To stan, w którym występuje uczucie przygnębienia i smutku, poczucie bezradności i rozpaczy, płacz. Dochodzi do utraty zainteresowania kontaktami z ludźmi i dawnymi przyjemnościami.

Jak rozpoznać traumę?

Jeżeli dotrwaliście do tego momentu, to już wiecie , że może być naprawdę trudno… Dlaczego? Bo każdy człowiek może reagować na nią inaczej. Nadmierne pobudzenie może przejawiać się poprzez przyspieszone tętno, problemy z oddychaniem, czy też nieprzyjemnym napięciem mięśni. Naturalne jest również występowanie natłoku myśli i lęku. Możliwe jest również uczucie oddzielenia od siebie, nierealności świata. Występująca bezradność wiąże się z zamarciem. Wystąpienie traumatycznego zdarzenia sprawia, że pojawia się ponadto nadmierna czujność, swoiste wyczulenie na możliwość pojawienia się ponownego zagrożenia.

Bez udziału woli mogą pojawiać się natrętne myśli, obrazy, czy też koszmary senne. Osoba taka może być nadpobudliwa, jak i miewać zmienne nastroje, lub też prezentować nadmierne reakcje emocjonalne. Na porządku dziennym mogą występować napady paniki czy lęku. Osoba może być nadwrażliwa na bodźce, znamienne jest unikanie określonych sytuacji, zwłaszcza przypominających bądź też symbolizujących wydarzenie traumatyczne. Poczucie bezradności, zakłopotania czy poniżenia również mogą towarzyszyć po traumatycznym zdarzeniu. Zmieniona zostaje aktywność seksualna, zdolność do przeżywania emocji, mogą wystąpić zaburzenia pamięci. Niejednokrotnie upośledzona zostaje zdolność do opiekowania się bliskimi, a także radzenia sobie ze stresem.

Lęk przed śmiercią czy chorobą psychiczną również jest znamiennym objawem przeżytej traumy. Reakcje emocjonalne mogą być stłumione, a osoba może przejawiać zmęczenie czy też niezdolność do podejmowania decyzji. Często zdarza się, że wśród osób, które doświadczyły traumy mogą rozwinąć się choroby psychosomatyczne a także problemy z odpornością. Depresyjny nastrój, zmniejszone zainteresowanie aktywnością czy też częsty płacz nie są zjawiskiem marginalnym, u dzieci z kolei mogą wystąpić objawy regresyjne. Jak możemy zaobserwować, jest to cały wachlarz najróżniejszych zachowań, emocji czy stanów. Najczęściej ze sobą współwystępują, ale nie jest to warunek konieczny. Oczywiście u podłoża tych objawów mogą tkwić różne przyczyny. To co je wyróżnia to stałość objawów traumy, ich zmienność, bądź też pozostawanie w stanie uśpienia.

Ważne jednak żeby pamiętać, że z czasem mogą się nie łączyć z traumatyzującym wydarzeniem. Kolejną trudnością jest fakt, że wraz z upływem czasu od wystąpienia traumatycznego zdarzenia objawy traumy mogą ulegać zmianie.

Trauma jest znacznie bardziej skomplikowana, dlatego zachęcam do pochylenia się nad jej tajemnicą w naszym Sanatorium.

Przydatne linki